Publicatie: Panorama
Marcelo Bielsa nam na twee dagen ontslag bij Lazio Roma en liet zijn spelers afval rapen om ze te laten ervaren hoe hard een supporter moet werken voor een seizoenkaart. Maar de Argentijn is bovenal een tactisch meesterbrein met een obsessie voor details en videoanalyses, waarmee hij spelers aantoonbaar beter maakt. “Hij is de beste trainer ter wereld”, aldus Pep Guardiola, die Bielsa in Argentinië bezocht voordat hij als coach furore maakte. Dit seizoen maakt Bielsa zijn debuut in de Premier League, nadat hij met sleeping giant Leeds United promotie afdwong.
Granaat
In de zomer van 1992 speelt Newells Old Boys thuis tegen San Lorenzo in de prestigieuze Copa Libertadores, de Zuid-Amerikaanse versie van de Champions League. Vijandige omstandigheden, hoogteverschillen en slechte velden zorgen altijd voor verrassende uitslagen en maken de competitie buitengewoon enerverend. Ook deze avond prijkt er een verbazingwekkende uitslag op het scorebord: 0-6. De 36-jarige coach Marcelo Bielsa is dan al een paar jaar bezig met het verfijnen van patronen in zijn elftal. Zijn tomeloze werk heeft geleid tot het kampioenschap het jaar ervoor, mede dankzij een heroïsche overwinning in de seizoensfinale tegen grootmacht Boca Juniors. Maar die titel doet er na deze zeperd niet meer toe. Na afloop staat hij schuldbewust de pers te woord. “Als de fouten zo groot zijn, dan is de manager verantwoordelijk.”
Teleurgesteld rijdt de oefenmeester naar huis. “Hoe heeft dit kunnen gebeuren?”, vraagt hij zich malend in bed af. Totdat er gebonk op de deur klinkt. Bielsa veert op en kijkt door het raam naar buiten. Er staan zo’n twintig woeste barra bravas (hooligans) voor zijn huis. Ze eisen een uitleg. Tot hun eigen verbazing zien ze Bielsa in de deuropening met een granaat in zijn hand staan. “Als jullie niet gaan”, waarschuwt hij, “trek ik de pin eruit!” Verbouwereerd maken de hooligans zich uit de voeten. In een interview met magazine Kaiser blikt een barra brava terug: “Hij had vurige ogen. Iedereen keek naar de granaat in zijn hand. Daar hadden we totaal niet op gerekend.” Dit voorval levert hem voor eeuwig de bijnaam El Loco (De Gek) op en is één van de vele wonderlijke verhalen van een unieke coach. Met de fans van Newell’s zou het overigens nog goed komen; het stadion is inmiddels naar hem vernoemd.
Belezen
Marcelo Alberto Bielsa Caldera wordt op 21 juli 1955 geboren in Rosario, de tweede stad van Argentinië, dat op zo’n drie uur rijden van Buenos Aires ligt. Marcelo is het middelste kind uit een gefortuneerd gezin. Vader Rafael is een succesvol advocaat en moeder Lidia lerares. Samen met zijn oudere broer en jongere zus vormen ze een hechte familie. In tegenstelling tot veel leeftijdsgenoten is Marcelo al vroeg enorm geïnteresseerd in de lectuur omtrent voetbal. Als tiener raakt hij breed belezen door elke week het magazine El Grafico - een legendarisch, bijna academisch, sporttijdschrift - en zo'n 40 andere sporttijdschriften te verslinden. Niet alleen zijn leesstof is afwijkend. Marcelo ontwikkelt eigenaardige gewoontes. Bijvoorbeeld door zich ‘s avonds alvast aan te kleden voor de volgende dag, omdat hij dit liever niet in de ochtend doet. Zo ligt hij ‘s nachts gehuld in sportkleding en met voetbalschoenen in bed.
Zijn voetbal aspiraties vallen bij z’n rijke buurtgenoten in minder goede aarde. Marcelo moet met de politie mee, wanneer hij per ongeluk een raam aan flarden schiet. “Ik ga hier pas weg als ik de bal terug heb”, bijt hij de dienders nog toe wanneer zijn vader hem heeft vrijgepleit. Met een stel vriendjes uit de buurt volgt hij elke zondag een voetbaltraining op straat. Wederom komen er klachten uit de buurt. “Jullie hebben de bomen gesloopt”, zegt de gealarmeerde politie. Een leugen om de lawaaierige tieners uit de buurt te krijgen. Coach Pedro offert zich op en gaat vol ongeloof mee in de patrouillewagen, maar niet voordat Marcelo om de laars van de agent is gesprongen. Opnieuw moet zijn vader betogen om hem uit het bureau mee te krijgen.
Fiat 147
Omgekeerd vraagt vader Rafael ook het nodige van zijn zoon. Wanneer Marcelo zich aanmeldt bij Newell’s Old Boys besluit zijn vader, tot dan niet geïnteresseerd in voetbal, de grote stadsrivaal Rosario Central te ondersteunen. “Hij deed het met de bedoeling Marcelo te irriteren en om een goede discussie te kunnen voeren”, licht zijn oudere broer Rafael later in de biografie The Quality of Madness toe. Marcelo doorloopt de gehele academie van Newell's en debuteert in het eerste bij de club waar ook Lionel Messi zijn jeugdopleiding genoot. Hoewel hij geen verfijnde verdediger is, loopt Bielsa over van temperament en beschikt over een onmetelijke winnaarsmentaliteit. Hij speelt weinig, deels door blessures, maar kijkt wel goed naar de handelswijzes van zijn coaches. Via Instituto Cordoba en Argentino de Rosario verlaat hij geruisloos het betaalde voetbal als speler.
Bielsa besluit om de opleiding lichamelijke opvoeding te volgen. Tegelijkertijd start hij in de luwte zijn trainerscarrière bij de jeugdopleiding van Newell's Old Boys. Om nieuwe spelers aan te trekken tuigt hij een scoutingsnetwerk op. Hij verdeelt Argentinië in 70 gebieden met elk vijf secties, initieert toernooien en pluist in eigen persoon elke uithoek uit in zijn zoektocht naar talent. Omdat hij een hekel heeft aan vliegen legt hij 25.000 km af in zijn Fiat 147. Dankzij dit netwerk worden sterren als Gabriel Batistuta en Mauricio Pochettino ontdekt. Laatstgenoemde bezoekt Bielsa hoogstpersoonlijk ‘s nachts. Stomverbaasd doet het echtpaar Pochettino de deur open. “Bielsa zei dat hij veel onderweg was en geen minuut wilde verspillen. Hij vroeg of hij de benen van Mauricio mocht zien en zei: ‘Dit zijn echte voetbalbenen.’ Om twee uur ‘s nachts tekenden we een contract”, aldus Pochettino senior.
Vinger afhakken
Nadat de coach de titel pakt bij de reserves van Newell's, mag hij een jaar later het eerste leiden. Hier probeert hij zijn gedrevenheid over te brengen op de spelers. Een dag voor de klassieker tegen Rosario Central doet zijn ploeg het verplichte middagdutje. De pas 20-jarige Fernando Gamboa is uitgeslapen en staat verveeld Pac-Man te spelen. Naast de video-machine ontspint zich een merkwaardig gesprek.
‘Mag ik je een vraag stellen?’
‘Natuurlijk, coach.’
‘Wat zou je geven om de wedstrijd van morgen te winnen?’
‘Alles, coach. Je kent mij.’
Bielsa kijkt Gamboa indringend aan.
‘Je moet meer geven.’
Gamboa reageert weifelend.
‘I-k zal elke bal spelen alsof het mijn laatste is.’
‘We hebben vijf vingers aan elke hand. Als ik nu garandeer dat we de derby zullen winnen, zou je dan een vinger afhakken?’
‘Maar, coach, als we vijf derby's winnen, heb ik geen hand meer.’
Bielsa loopt hoofdschuddend en mopperend weg.
‘Je begrijpt helemaal niet waar dit allemaal over gaat.’
Na drie knappe titels is de koek op bij Bielsa. Zijn ploeg en hijzelf zijn opgebrand door de veeleisende, intensieve trainingsmethodes. Het uitblijven van een sanctie op feestvierende spelers na een bruiloft is de druppel: Bielsa neemt ontslag. Hij neemt een korte break, maar laat geen moment onbenut om zijn kennis bij te schaven. Tijdens zijn ‘vakantie’ besteedt hij veertien uur per dag aan videoanalyses. Op kerstavond? Dan laat hij zijn schoonvader slaafs aantekeningen maken. Halverwege jaren ‘90 gaat El Loco aan de slag in Mexico bij Club Atlas en Club America. Hier ontwerpt hij voor beide clubs een vergelijkbaar scoutingsnetwerk als bij Newell's Old Boys. Zoals een echte liefhebber betaamd, bezoekt hij samen met de Argentijnse voetbalcoryfee Jorge Valdano het EK van 1996 in Engeland. In het vliegtuig vraagt hij Valdano: “Als je een wedstrijd verliest, denk je dan ook aan zelfmoord?”
51 videobanden
In 1997 keert de herboren voetbalprofessor terug in Argentinië bij Velez Sarsfield. Bij zijn sollicitatiegesprek escorteert hij een koffer met 51 videobanden naar binnen, waarmee hij uitlegt hoe hij op tactisch gebied Velez Sarsfield zou verbeteren. Omdat de Argentijn een hekel heeft aan vliegen, rijdt hij met zijn assistenten in een busje naar de uitwedstrijden. Bielsa beveelt zijn assistenten te rijden, promoveert de laadruimte als kantoor door er een matras en een televisie in te zetten en analyseert zo urenlang wedstrijden. Wanneer spits Martin Posse in het huwelijksbootje stapt, komt zijn trainer niet aanzetten met een envelopje, maar met een stapel video's met looplijnen voor de bruidegom. Onorthodoxe methodes zoals deze blijken niettemin succesvol: Velez Sarsfield pakt de landstitel.
Geïmponeerd door zijn prijzen, en na slechts zes wedstrijden in dienst bij het Spaanse Espanyol, vraagt de Argentijnse bond hem als bondscoach. Met rijzende sterren als Carlos Tevez en Javier Mascherano beschikt de oefenmeester over een aardig team. De ploeg kwalificeert zich moeiteloos voor het WK in 2002 en stapt vol zelfvertrouwen in het vliegtuig naar Japan. Desalniettemin strandt de ploeg al in de groepsfase, mede door een pijnlijk verlies tegen aartsvijand Engeland. Toch kun je Bielsa niet ontzeggen dat hij het toernooi niet serieus heeft genomen; hij nam zo’n 7.000 video's mee naar Azië. Twee jaar later revancheert de coach zich door olympisch goud te winnen in Athene. Ook hier bereidt de bondscoach zich gedegen voor. Bijvoorbeeld door op de dag voor de finale de zonnestand te controleren. Waarom? De stand kan nadelig zijn voor zijn spelers.
Klooster
Na zijn gouden plak neemt hij afscheid als bondscoach en maakt een opmerkelijke stap. “Toen ik het team verliet, sloot ik mezelf op in een klooster. Ik had geen televisie of telefoon en las alleen maar boeken. Dat heb ik zo’n drie maanden volgehouden. Daarna begon ik gesprekken met mezelf te voeren. Ik werd echt gek.” Het is in deze periode dat Pep Guardiola in de nadagen van zijn voetbalcarrière zit bij het Italiaanse AS Roma. Guardiola ambieert het trainerschap en krijgt het advies van Gabriel Batistuta om eens met Bielsa te gaan praten. Drie jaar later maakt hij de oversteek naar het Zuid-Amerikaanse continent, praat urenlang met de Argentijn en raakt geïnspireerd door de werkwijze van zijn gesprekspartner.
Intussen is Bielsa bondscoach van Chili. Hij maakt van de Chilenen een geoliede machine en boekt historische overwinningen in Argentinië en Colombia. Natuurlijk wordt er ook verloren, iets waar Bielsa slecht tegen kan. Bij een verloren wedstrijd moeten zijn assistenten hem opsluiten in het toilet, zodat hij eerst afkoelt voordat hij de spelersgroep toespreekt. Na een nederlaag tegen Ecuador: “Bielsa kwam pissig de kleedkamer binnen en ging direct naar een andere kamer. Na een half uur gingen we kijken en troffen we hem naakt aan op de massagetafel”, herinnert Chileens international Gonzalez zich. Met Chili kwalificeert Bielsa zich voor het WK van 2010 in Duitsland. Trainingen voor het toernooi vinden in het diepste geheim plaats. Om pottenkijkers te voorkomen spijkert El Loco eigenhandig een extra rij planken bovenop het omliggende hekwerk.
Bielsista Revolutionaire Partij
Tot groot verdriet van de Chilenen vertrekt de immens populaire Bielsa naar het Spaanse Athletic Bilbao om zijn Europese ambities waar te maken. Zelfs het oprichten van een politieke partij die zijn naam draagt (Bielsista Revolutionaire Partij) kan dit niet voorkomen. Zijn sollicitatie in het Baskenland verloopt op kenmerkende wijze. Op tafel posteert hij een kleuren gecodeerd mappensysteem, met analyses van elke wedstrijd van het afgelopen seizoen, plus tactische aanbevelingen. Hij bekent alle 42 wedstrijden te hebben bestudeerd. De top van Bilbao is overtuigd en stelt hem direct aan. Met Bilbao bereikt hij de finale in de Copa del Rey tegen Barcelona en komt daar een oude bekende tegen. Bielsa: “Ik liet mijn analyse van Barcelona aan Guardiola zien. Hij keek ernaar en zei: ‘Jij weet meer over Barcelona dan ik.’ Maar het was nutteloos, omdat zij drie doelpunten scoorden.”
Na twee seizoenen - waarin hij ook de Uefa Cup finale verliest - vertrekt de Argentijn naar Olympique Marseille. Dat hij veel van zijn spelers eist is inmiddels bekend, maar dat dit ook geldt voor zijn assistenten blijkt in de Franse havenstad. Frans international Benjamin Mendy herinnert het zich zo: “Als een assistent een pion op elf i.p.v. tien meter afstand plaatste, mochten ze niet aanwezig zijn op de wedstrijddag. Zo gebeurde het dat bij de eerste wedstrijd van het seizoen de staf alleen bestond uit een dokter. En Bielsa sprak onze taal niet. Het was compleet verwarrend.” Of zoals een voormalig assistent ooit eens een Franse journalist toevertrouwde: “Mijn grootste uitdaging was om mijn huwelijk levend te houden.”
Wereldrecord
Op de eerste dag van het tweede seizoen neemt de Argentijn ontslag na ruzie over zijn salaris. Hij vervolgt zijn carrière bij de Italiaanse topclub Lazio Roma. Hier onderneemt hij een poging het wereldrecord ‘kortstzittende trainer’ in de wacht te slepen; na slechts twee dagen vertrekt hij na onenigheid met de leiding. Ook bij zijn volgende club Lille is er snel bonje. Dat hij een oude vriend in Chili opzoekt die op zijn sterfbed ligt, is het laatste zetje naar de uitgang. “Ik ga mijn vriend opzoeken, doe wat je moet doen”, deelt hij het bestuur mee. Zijn rol in Europa lijkt uitgespeeld, maar het Engelse Leeds United gunt hem nog een kans in de Championship. Bij zijn sollicitatie lepelt hij op geheel eigen wijze alle opstellingen van de laatste 46 wedstrijden van Leeds op, inclusief de formaties van de tegenstander. Leeds raakt overtuigd en geeft de Argentijn één taak mee: promoveren naar de Premier League.
Allereerst laat hij zijn spelers beseffen wat de fans moeten doen voor een seizoenkaart; hij laat ze drie uur lang afval rapen. Het maakt hem direct geliefd bij de achterban. Deze liefde wordt op de proef gesteld in de laatste wedstrijd van het seizoen. Door te winnen van Aston Villa kan de club een promotieduel afdwingen. Het wordt één van de meest controversiële wedstrijden ooit. Bij Aston Villa raakt een speler geblesseerd, maar Leeds speelt door. Uit de aanval die daarop volgt maakt de ploeg 1-0. Aston Villa is ziedend, met opstootjes tot gevolg. Bielsa toont begrip en geeft zijn team het bevel om Aston Villa gelijk te laten maken. Hierdoor eindigt de wedstrijd in een gelijkspel en loopt Leeds de kans op promotie mis. Hoewel de aanhang in eerste instantie vol ongeloof toekijkt, groeit het respect naarmate de wonden zijn gelikt. Het grootse gebaar levert de club de FIFA Fair Play prijs op.
‘Spy-Gate”
Afgelopen seizoen is de coach wederom wereldnieuws. In de voorbereiding naar het duel met Derby County stuurt hij een spion naar een training van de tegenstander. “Het kan me niet schelen of het een Argentijnse gewoonte is. Ik ben er niet van gediend”, reageert Derby trainer Frank Lampard fel. Bielsa heeft er zo zijn eigen kijk op. “Ik ben verantwoordelijk voor dit incident. Frank Lampard zei mij dat ik de club niet respecteer. Dat vind ik belangrijk, dus ik neem de schuld op mij. Ik gebruik spionage sinds het WK met Argentinië. Het is niet illegaal. Maar het past niet bij de cultuur in Engeland en die hoor ik te respecteren.” Bielsa betaalt de 225.000 euro boete van de Engelse bond uit eigen zak. Maar niet voordat hij een verbluffende powerpointpresentatie over Derby County aan de opgetrommelde Britse pers toont, waarmee hij wil laten zien dat een spion niet perse nodig was.
Naast het voetbal is zijn eenvoudige levensstijl ontwapenend. Bielsa woont in een bescheiden tweekamer appartement, loopt iedere dag 45 minuten naar het trainingscomplex en zit tijdens wedstrijden op een koelbox. Verder verschijnt hij steevast in een trainingspak van de club. Zelfs tijdens het 100-jarig jubileum, waar alle genodigden zichzelf een driedelige smoking hebben aangemeten, doet de oefenmeester af in comfortabele sportkleding. Dankzij ‘Spy-Gate’ stijgt zijn populariteit verder, maar die bereikt een ongekende hoogte na de promotie. Een prestatie die grotendeels op Bielsa’s conto geschreven mag worden. “Het is tactiek, tactiek, tactiek", zegt middenvelder Klich. "We wisten niet hoe goed we konden zijn.” Volgens analytici kan Leeds United dit seizoen nog wel eens gaan verrassen in de hoogste Engelse divisie. Aan de toewijding van de coach zal het in ieder geval niet liggen.