Nadat president Pedro Castillo vorige week in de gevangenis werd vastgezet toen hij het congres probeerde te ontbinden, braken er talloze protesten uit in het land. Enkele dagen later riep de nieuwe president Dina Boluarte de noodtoestand uit. Wat willen de demonstranten?
“Stop de repressie. Stop de repressie”, brult David Flores (49) onvermoeibaar voor een handvol demonstranten door een megafoon op plaza San Martin. Onder toeziend oog van een cordon politieagenten galmen Flores’ woorden langs de statige gebouwen. Sommigen zijn abrupt voorzien van een veiligheidshek om vernielingen te voorkomen. Aan de oostkant van het plein komt aan het einde van de middag de twaalfde protestdag langzaam op gang. Flores - gestreepte blouse, gympen, vurige ogen - is een salesman uit Lima en organisator van het protest in de hoofdstad. Naast pogingen zijn publiek op te zwepen, verzorgt hij eten voor de mede-demonstranten. “We eisen dat Castillo vrijgelaten wordt”, zegt hij even later op dwingende toon, met de megafoon onder zijn oksel. “Ook moet het hele congres collectief ontslag neemt. De mensen hier zijn het helemaal zat. Castillo wilde een eind maken aan dit corrupte congres, maar nu zit hij vast.”
Wandelend naar plaza San Martin, symbool van de Peruaanse onafhankelijkheid, lijkt de dag er een als zovelen in het centrum van de stad. Taxichauffeurs claxonneren ongeduldig, zwervers dommelen verveeld in slaap, straatverkopers benen met trossen heliumballonnen heen en weer; in niets lijkt het centrum op het oorlogsgebied van de afgelopen dagen. Behalve dan op plaza San Martin, waar midden op het plein een peloton militairen in de broeiende zon geduldig de komst van de demonstranten afwacht. Krap twee weken geleden ontstond een woede explosie na de afzetting van Castillo. Aanleiding? Hij wilde zijn eigen afzetting wegens ‘morele onbekwaamheid’ voorkomen; een aanklacht van het congres die voortvloeide uit meerdere corruptie beschuldigingen. Castillo wilde bij decreet regeren onder noodbevoegdheden en riep op tot nieuwe parlementsverkiezingen. Zijn ‘zelfcoup’ mislukte al binnen een paar uur.
Mexicaanse ambassade
Nota bene zijn “trouwste” ministers stelden de staatsgreep aan de kaak, waarna ook zijn andere politieke bondgenoten, het leger, de politie en zelfs zijn advocaat hem in de steek lieten. Uit wanhoop vroeg Castillo politiek asiel aan de Mexicaanse ambassade, maar zijn eigen veiligheidsdienst stuurde zijn auto naar een politiebureau, waar hij werd vastgehouden en later werd beschuldigd van ‘rebellie’. Ondertussen bezegelde het congres zijn afzetting, waarna de weggehoonde leider werd overgebracht naar een gevangenis aan de rand van Lima. Castillo's vice-president, Dina Boluarte, werd beëdigd als zijn vervanger. Boluarte werd zo de zesde president in vijf jaar tijd.
Terwijl de demonstranten zich verzamelen aan de oostkant van het plein, leunt agent Ricardo Rojas (23) op een kogelwerend schild aan de westkant van plaza San Martin. “Tussen de demonstranten zitten veel slechte mensen”, stelt hij likkend aan een ijsje. “Ze gebruiken veel geweld. We zijn genoodzaakt ons te verdedigen om de veiligheid van de stad te borgen. Wat ik vind van de vele slachtoffers? Sommigen vragen erom. Ze komen puur om te rellen. Ook aan onze kant, bij de politie en het leger, vallen slachtoffers.”
Machu Picchu
Minstens 200 burgers en evenzoveel politieagenten raakten al gewond bij de protesten, voornamelijk in Ayacucho, in het zuiden van Peru, waar een groot gedeelte van de aanhang van Castillo resideert. Door de tientallen demonstraties en meer dan 100 wegblokkades wordt het dagelijks leven in het land flink gedwarsboomd. Afgesloten luchthavens en wegen zorgen in het hele land voor gestrande Peruanen. Toeristen, veelal in de Secret Valley, de thuisbasis van Machu Picchu, zitten al dagenlang vast. Het congres riep vorige week woensdag de nationale noodtoestand af en hief daarmee de vrijheid van samenscholing op. In 15 provincies geldt sindsdien een avondklok.
Tussen de demonstranten staat Fidel Sanchez (52) uit Cuzco - nette pantalon, Peruaans voetbalshirt, mondkapje. De onderwijzer haastte zich op de eerste dag van de protesten met het eerstvolgende vliegtuig naar Lima. Als leraar voelt hij zich verbonden met Castillo, die ook een verleden heeft in het onderwijs, maar hij staat hier niet voor de terugkeer van de oud president. “Castillo heeft veel fouten gemaakt. Maar daarvoor moet hij na zijn ambt beoordeeld worden. Drugsdealers begaan veel ergere misdaden, maar die hoeven niet naar de gevangenis. Het is ongelooflijk als je erover nadenkt. Het congres: dat zijn de echte misdadigers. Doordat zij blijven zitten, zijn er al 20 doden gevallen.”
Kerstverlichting
Door het geweld worden op verschillende plekken in het land hulpdiensten gehinderd in hun werk. Enkele dagen geleden ontstond er grote verontwaardiging toen een zieke baby overleed in een ziekenwagen, belemmerd door een wegblokkade. Ook brandweerkazerne Salvadora, gevestigd op struikelafstand van plaza San Martin, ondervindt problemen door de protesten.
Binnen plakt de bebrilde Gabriela Sanchez (23) een stuk karton op de immense voordeur. “De demonstranten hebben de ramen ingegooid”, zegt de vermoeid ogende brandweervrouw. Ze komt net terug van een grote brand, een roetvlek op haar wang als bewijs. “Rond de jaarwisseling is de drukste periode voor ons vanwege de hitte en defecte kerstverlichting. In de avond, wanneer de protesten beginnen, kunnen we door de drukte in de straten niet uitrukken. De mensen dragen wapens. Voor ons is het niet veilig om naar buiten te gaan. Andere kazernes moeten het werk overnemen. Hopelijk lukt het de onervaren Boluarte om de protesten te stoppen.”
Voordat Boluarte zich in 2021 kandidaat stelde als Castillo's running mate was ze een grote onbekende in Peruaanse politiek. Net als de ex-president komt Boluarte uit het ruige achterland, geboren in een kleine stad in het zuidelijke Andes-gebied Apurimac. Boluarte werkte als advocaat bij het nationale registratie- en identificatiebureau van Peru, dat geboorte-, overlijdens- en huwelijksaktes beheert. Onder Castillo was ze, naast haar taken als vice-president, ook minister van Ontwikkeling en Sociale Inclusie. Sinds haar beëdiging belooft ze plechtig de corruptie in het land te bestrijden.
Moordenaar
Niettemin hangt er om Boluarte een zweem van machtsmisbruik. Terwijl ze diende als minister werd er een grondwettelijke klacht ingediend over haar rol als bestuurslid van twee particuliere bedrijven in Lima. Een paar weken geleden concludeerde het congres dat Boluarte geen enkele wet had overtreden.
“Boluarte is een moordenaar”, beweert Mauricio Julca (25). Hij draagt een verfrommelde pet en houdt een handgeschreven poster vast met de tekst: ‘Sluit het congres’. “Er zijn nu al tientallen doden. Het congres bestaat uit allemaal ratten. Waar is al dat geld gebleven voor sociale projecten in het land? De minister van financiën houdt al ons geld achter. En waar is de internationale gemeenschap als je ze nodig hebt? Er worden hier mensenrechten geschonden.” Mauricio wijst naar een andere demonstrant die een bord vasthoudt: ‘Respecteer onze mensenrechten’.
Vervroegde verkiezingen
In een poging de onrust de kop in te drukken, opperde Boluarte voor vervroegde verkiezingen. Vorige week mislukte een eerste poging; een meerderheid in het congres stemde tegen. Tot grote woede van Flores. “Veel demonstranten willen dat Castillo het presidentschap weer overneemt. Hij moet in ieder geval vrijgelaten worden. En er moeten nieuwe verkiezingen komen. Eerder zullen wij niet stoppen.”
Gisteravond kregen de demonstranten hun zin: een meerderheid in het congres stemde toch voor een grondwetswijziging, die vervroegde verkiezingen mogelijk maakt. Hiermee hoopt Boluarte een begin te maken aan de politieke wederopbouw van het land. Sindsdien is de rust weer teruggekeerd; wegblokkades werden opgeheven en protestacties zwakten af - ook op plaza San Martin. Met uitzondering van het zuidelijke Andes-gebied, waar de beslissing van het gerechtshof om Castillo de komende 18 maanden vast te zetten ervoor zorgt dat de protesten stug door blijven gaan.